حکاکی روی فلز در منزل

یکی از صنایع دستی زیبای ایران حکاکی روی فلز نام دارد. در این هنر - صنعت همانطور که از نام آن پیداست، طرحها، نقوش و نوشته ها به وسیله ابزار مخصوص حکاکی فلز از سطح فلز برداشته می شود و به وسیله این خراش ها و شیارها، نقوش مشخص می شوند. حکاکی ممکن است بر روی فلزاتی نظیر مس، فولاد، استیل و... انجام شود.

هنرمندان ممکن است جهت جلوه بیشتر کار بعد از اتمام کار سطح فلز را به وسیله دوده سیاه کنند که بعد از پاک کردن دوده، شیارها که از دوده پر شده اند محل حکاکی را به خوبی نشان دهند. روش دیگر آن است که سطح فلز را قبل از حکاکی با فلزی به رنگ دیگر آبکاری نمایند که در این صورت پس از حکاکی خطوط به رنگ فلز اصلی دیده می شود.

بزرگترین رویداد در ایجاد تحولات صنعتی، تجاری، سیاسی و اجتماعی در عصر باستان که راه گشای پیدایش تمدنهای بزرگ و ظهور امپراتوری ها گردید، کشف فلز بود. این کشف به طور تقریبا همزمان در منطقه آناتولی، فلات مرکزی ایران و سپس در تل ابلیس کرمان و در تپه سیلک کاشان اتفاق افتاد.

در حدود نیمه هزاره پنجم قبل از میلاد صنعتگران ایرانی در تپه سیلک کاشان فلز مس را در قالبهای روباز، ریخته گری می کردند و ابزارها و ادوات متعدد مانند چکش، تبر، کلنگ، سوزن و انواع سنجاق و... را می ساختند. سپس تولیدات سیر تکاملی و تزیینی به خود گرفت.

روش ساخت

شیوه کار قلمزنان چنین است که ابتدا داخل ظرف ساخته شده ای را که قرار است قلمزنی بر روی آن انجام شود از قیر پر می کنند تا هم ضربات چکش باعث اعوجاج فلز نگردد و هم صدای ناشی از کار کردن با قلم و چکش کاهش یابد. سپس صنعتگر با بهره گیری از پرگار و الگوهایی که قبلا بر روی کاغذ ترسیم گردیده نقش مورد نظر را بر روی فلز منتقل نموده و پس از آن خطوط اصلی و مهم را قلم زده و بعد از پایان قلمزنی خطوط اصلی به انجام ریزه کاری ها و حک خطوط ظریف تر می پردازد. در پایان محصول ساخته شده را حرارت داده و قیر را از آن جدا نموده و به وسیله روغن جلا و روغن کرچک به جلا دادن آن می پردازند.

طرح های مورد استفاده قلمزنان بیشتر ذهنی است و ندرتا طرح هایی از کتب قدیمی یا مینیاتورهای ایرانی مورد استفاده شان قرار می گیرد. بعضی از کارگاه ها صرفا به ساخت محصولات مسی و برنجی مشغول هستند و در مقابل کارگاه های دیگری فقط کار قلمزنی بر روی این فلزات را انجام می دهند و دسته سوم کارگاه های هستند که هر دو کار را انجام می دهند.

از اساتید معاصر قلمزنی در تهران می توان از استادان فیناستیان، بزرگان و شیرانی و در اصفهان می توان از اساتید خیام باشی، ساعی و اسکندری و اساتید در گذشته ذوفن و عریضی نام برد.

امکانات و تجهیزات مورد نیاز

حداقل فضای لازم برای راه اندازی این کسب و کار خانگی یک اتاق 9 تا 12 متری می باشد. برای راه اندازی این کسب و کار به حداقل امکانات و تجهیزات زیر نیاز دارید :

1- حکاکی سنتی

حکاکی روی فلز به روش سنتی به امکانات و تجهیزات سطح بالا و گران قیمتی نیازی ندارد چه بسا بسیاری از هنرمندان در کنار شغل دیگری به انجام این هنر می پردازند. تنها وسایل مورد نیاز برای انجام این کار شامل : کنده چوب یا همان میزکار که معمولا از تنه درخت درست می شود اندازه آن باید به نحوی باشد که برای انجام کار مناسب باشد.

وسایل و ابزار قلمزنی

الف : انواع قلم ها : قلم پرداز - قلم نیم رو - قلم گر سواد - قلم گر سوم - قلم بادومی و قلم های بدون آج مانند : قلم سنبه – قلم گیری - قلم نیم بر کلفت - قلم نیم رو - قلم یک رو - قلم دو رو – قلم بادومی - قلم ناخنی - قلم خوشه - قلم کف تخت مربع - قلم تخت مستطیل - قلم تیزبر مشبک کاری و قلم تیزبر

ب : چکش قل مزنی

ج : پرگار

د : تسمه خط کشی

2- حکاکی مدرن

در حکاکی به روش مدرن و صنعتی مانند لیزر، دستگاه ها به صورت یکپارچه ساخته می شود که بسته به حجم کاری که برای آن تعریف شده ممکن است علاوه بر فضای مورد نیاز به برخی امکانات نظیر هوای فشرده و کامپیوتر جهت وارد کردن طرح مورد نظر نیاز داشته باشد. هزینه خرید فلز و تجهیزات مورد نیاز، کامپیوتر خانگی، پرینتر لیزری، فکس، خط تلفن، اینترنت پرسرعت، اسکنر، میزتحریر و صندلی.

نیروی انسانی مورد نیاز

از آنجایی که حکاکی روی فلز به روش سنتی معمولا در کارگاه های کوچک انجام می شود و ابزارآلات آن محدود است و معمولا شیوه انجام کار یکسان است و نیاز به تقسیم کار ندارد معمولا یک شخص تمام مراحل حکاکی را انجام می دهد و نیازی به نیروی انسانی مازاد ندارد مگر اینکه شاگردی برای یادگیری این حرفه داوطلب به انجام کار در این کارگاه ها باشد.

در حکاکی مدرن به دلیل سرعت بالای دستگاه های مورد استفاده شمارگان قطعاتی که می توان حکاکی نمود بالا بوده و به دلیل قابلیت برخی از این دستگاه ها نظیر لیزر درحکاکی روی سطوح مختلف، نفرات بیشتری مورد نیاز می باشد که بستگی دارد به تعداد تولید روزانه ای که شخص برای کسب و کار خود در نظر گرفته است. پس در حکاکی مدرن نیروی انسانی مورد نیاز شامل اپراتور ماهر برای کار با دستگاه است.

تخصص و مهارت های مورد نیاز

راه اندازی و فعالیت در این کسب و کار نیازمند تحصیلات نبوده ولی تخصص ها و مهارت های سطح بالایی را می طلبد. به طور کلی مهارت های مورد نیاز این شغل را می توان موارد ذیل دانست :

آشنایی با انواع فلزات و خواص مکانیکی آنها

برای افرادی که در این رشته فعالیت می کنند شناخت انواع فلزات، یک توانایی پایه ای محسوب می شود که زمینه را برای انجام وظایف بعدی مساعد می کند. علاوه بر این، ظرافت و دید هنری، یک توانایی ضروری به حساب می آید که بدون آن قادر به انجام وظیفه خود نخواهد بود. این توانایی شامل شناخت فلزات مناسب با توجه به ظاهر آن و همچنین آگاهی از خواص فیزیکی فلزات مورد نیاز برای یک مصرف خاص مانندگلدان، قلمدان و... است. معمولا این توانایی در اکثر مردان وجود دارد و دارا بودن آن برای کسی که در این نوع کسب و کار وظیفه نظارت را برعهده می گیرد، شدیدتر است.

آگاهی از نحوه آماده سازی فلز

در مورد برخی از فلزات ضخامت مورد استفاده محدود بوده و در مورد برخی دیگر هم ضخامت ها و اشکال مختلف تخت و مدور مورد استفاده قرار می گیرند. کسی که به حکاکی روی فلز مشغول است باید درخصوص موارد فوق برای هر نوع فلز آگاهی کافی داشته باشد تا هم دور ریز اضافی ایجاد نشود و هم اینکه حاصل کار قابل قبول باشد. برای تعمیر به کسب و کار تحمیل می شود و علاوه بر آن در مدت زمان تعمیر، کار حکاکی قطعات به کندی و به سختی پیش خواهد رفت. افراد ناآگاه ممکن است به خود نیز صدماتی وارد کنند.

منبع : کتاب حکاکی روی فلز( به جزء طلا و نقره)